Kumarın Kökeni: Kumarı Kim İcat Etti ve Tarihçesi

Kumarın Kökeni: Kumarı Kim İcat Etti ve Tarihçesi

Çocukken taşlarla, kartlarla ya da misketlerle oynarken biri mutlaka "bahse girerim kaybedersin" derdi. Kumar, sandığımızdan çok daha eski bir merak. Herkesin aklında bu merak: Kumarı kim icat etti? Aslında ortada tek bir mucit yok. Kumar, insanlık tarihi kadar eski ve neredeyse her medeniyetin kendi küçük kumar hikayesi var.

Kumarın Doğuşu: Taşlardan Zar Kadar

Kumarı gerçekten kimin bulduğunu gösterecek bir isim, bir adres, bir belge yok. Arkeologlar, eski Mısır mezarlarında ve Çin’in antik köylerinde, MÖ 3000’lere uzanan bazı oyun taşları ve iddiaya girilmiş eşyalar buldu. Mesela, Çin’deki ilk zarlar, kemiklerden oyulmuş; ortalama 4000 yıl önceye dayanıyor. Mezopotamya’da ise insanlar fildişini zar yapımında kullanıyordu. Küçük bir bilgi: Mezopotamya’da MÖ 2600 yılında bulunan dört taraflı zar, bugünkü oyunların da temelini oluşturuyor.

Mısır’da, milattan önce yazılmış Papirüslerde dahi bahis karşılığı oyunlar oynandığı yazıyor. O dönemler için ödüller, altından çok daha basit: Taneler, yiyecekler, hatta içki. Demek ki insanlar binlerce yıl önce de bir şeye sahip olmanın heyecanı için şansını zorluyordu.

Eski Yunan’da askerler arasında zar oyunları o kadar popüler hale gelmiş ki bazı filozoflar halkı kumara karşı uyarmış. Roma İmparatorluğu’nun vatandaşları ise bahisleri neredeyse dini ritüel gibi uygulamış. Roma’da zarla oynanan "Tesserae" oyununu kaybedenler bazen saçlarını kestiriyor ya da sokakta şarkı söylemek zorunda kalıyordu. Kazananların ödülü ise genellikle para ve şeref!

Kumar atalarımız için bir eğlence aracı değil, aynı zamanda bir sosyal araçtı. Özellikle savaş sonrası boş vakitlerde, insanların birlikteliğini artıran aktivitelerden biri olarak görülüyordu. Hatta Çin’de, bugünkü lotoların atası sayılan "keno biletleri" Han Hanedanlığı döneminde şehrin surları için para toplamak amacıyla kullanılmış. Yani şimdinin çekilişleri gibi, toplumsal bir faydası olduğuna inanılıyordu.

İlginç bir detay da İslam tarihinden: Kur’an’da kumar (meysir ve kâsir olarak) bahsediliyor ve haram sayılıyor. Hatta peygamber dönemi Arap toplumunda şans oyunları toplumu o kadar çok bölmüş ki, dini metinlerde üst üste uyarılar bulunuyor. Demek ki, kumarın yoğunluğu neredeyse tüm toplumlardan izlenebiliyor.

Dünya Çapında Kumarın Evrimi ve Yayılması

İlk modern kumarhane, yani halka açık oyun salonu, bugünkü anlamda 1638’de Venedik’te "Ridotto" adıyla açıldı. Ridotto, devlet tarafından kontrol ediliyordu ve zenginlerin yanı sıra sıradan insanlar için de bir çekim noktası oldu. Bu kumarhanenin açılması, Avrupa’da kumarın normalize olmasına ve şehir yaşamının bir parçası haline gelmesine yol açtı. Şaşırtıcı mı? O dönemde Venedik hükümeti, kumarı sıkı kurallara bağlamak zorunda kalmıştı; aşırı bahis kayıpları şehirde huzursuzluk yaratıyordu.

Osmanlı’da ise kumenin izleri 16. yüzyıla dayanıyor. İstanbul’da, özellikle Galata ve Beyoğlu çevresinde kahvehanelerde gizli gizli zar oyunları oynanıyordu. Polis baskınları bir yana, mahalle arasında da “tombala” oyunları oldukça popülerdi. Osmanlı'nın son dönemlerinde, özellikle II. Abdülhamid döneminde, kumar oynayanlara ceza uygulanmaya başlandı. Kumara olan toplumsal tutum da kültürden kültüre değişse de merak hiç azalmadı.

Amerika’ya geldiğimizde ise kart oyunlarının 18. yüzyılda yaygınlaşması dikkat çekiyor. Blackjack, Poker gibi bugün hala popüler olan oyunlar, göçmenlerle birlikte Kuzey Amerika’ya taşındı. Altına Hücum döneminde barlar ve salonlar kumar merkezine dönüştü. Batıda Las Vegas, 20. yüzyılın ortalarından itibaren bir kumar ve eğlence şehrine dönüşüyor; Nevada eyaletinin 1931’de kumarı yasallaştırmasıyla birlikte yüksek katlı otel-kumarhane kompleksleri yükseliyor. Şu veri göz alıcı: Bugün Las Vegas'ta yılda 40 milyondan fazla kişi sırf kumarhanelerde şansını denemeye geliyor.

Gelelim Asya’ya—burada da Makao öne çıkıyor. Çin’in özel idari bölgesi olan Makao, 2007’de Las Vegas’ı kumar geliri bakımından geçti. Sadece 2019 yılında Makao’nun yıllık kumarhane geliri 36 milyar doları buldu. Las Vegas’ın o yılki geliri ise 6 milyar dolar civarında kaldı. Yani Makao, adeta dünyadaki kumarın başkentlerinden biri haline geldi.

Online kumarın doğuşu ise, internet çağının patlamasıyla başlıyor. 1994 yılında Antigua ve Barbuda hükümeti, sanal kumarhanelere ilk lisansı verdi. O günden beri, telefonundan casino oynamak ya da bahis yapmak milyonlarca insanın alışkanlığı halini aldı. Oyun şirketleri ise teknolojiyi kullanarak gerçekçi deneyimler sundu; canlı casino oyunları, sanal gerçeklikte masa başında arkadaşlarınla yarışmak artık günümüzün bir parçası.

Şunu unutmayalım, kumar tarihsel olarak değiştikçe yasalar da değişmiş. Bazı ülkelerde kumar tamamen yasaklanmış, bazılarında ise sıkı bir şekilde düzenlenmiş. Bugün bile, örneğin Türkiye’de bahis ve casino tamamen devlete (İddaa ve Milli Piyango) bırakılmış durumda. Yani her ülkenin tarihiyle iç içe, farklı dinamiklere sahip bir kumar kültürü var.

Peki ya bugünün trendleri? Sanal bahisler, e-spor bahisleri derken, yeni nesil oyunlarla birlikte şans oyunlarına olan ilgi daha da çeşitleniyor. Özellikle gençler için, mobil uygulamalar üzerinden oynanan yeni nesil slot oyunları veya canlı turnuvalar, klasik casino oyunlarından bile daha çekici hale gelmiş durumda.

Kumarın Toplumsal Etkileri ve İlginç Gerçekler

Kumar, sadece pasta bölen zenginlerin meşgalesi olarak kalmadı; her zaman sıradan insanların da ilgisini çekti. Araştırmalar gösteriyor ki, dünya genelinde yetişkinlerin yüzde 26’sı yılda en az bir kere şans oyunu oynuyor. Avustralya bu konuda bir numara. Yetişkinlerin yüzde 80’i, yılda en az bir kez loto, makine ya da bahis oynuyor – bak, bu oran dünyada hiç kimsede yok.

Bazen insanlar, "Kumar bir şans mı yoksa yetenek işi mi?" diye sorup duruyor. Cambridge Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmaya göre, özellikle slot gibi makinelerde tamamen şansa bağlı oyunlarda, çoğu oyuncu kazanacağına dair aşırı bir özgüvene sahip. Ama Blackjack veya Poker gibi oyunlarda matematik bilgisi ve stratejiye dayanan kazanımların olduğu net; iş sadece şansa kalmıyor. Bir ipucu: Oynamayı kafaya taktıysan, eğer oyunun kurallarını ve olasılıklarını iyi biliyorsan, bazı oyunlarda gerçekten avantajın oluyor. Ama unutma, kasa her zaman son tahlilde kazanıyor.

Bir başka gerçek; bazı toplumlarda kumar bir çeşit sosyal bütünleşmeye yol açabiliyor. Mesela Hindistan’da Diwali Festivali sırasında, aileler toplanıp topluca kart oyunları oynuyor ve bunu uğurlu kabul ediyor. Filipinler’de de bazı dini bayramlarda tombala benzeri grup oyunları oynanıyor. Yani bazen kumar, kültürel bir ritüel ve sosyalleşmenin aracı hâline gelebiliyor.

Çok eskiden, İngiltere’de at yarışlarına bahis yapmak adeta bir milli spor olmuştu. Hatta 18. yüzyılda, "bookmaker" denilen bahis şirketleri ortaya çıktı. Kazananların servet kazandığı—ama kaybedenlerin de ciddi şekilde borçlandığı dönemler bunlar. Yani hikâyenin sonu her zaman kazanmak değil; tarih boyunca pek çok kişi kumar yüzünden servetini ve hayatını kaybetmiş. The Guardian gazetesinin 2018 yılında yaptığı habere göre, Birleşik Krallık’ta yılda 300.000 kişi aşırı kumar nedeniyle maddi ve ruhsal sorunlar yaşıyor.

• Kumarın ilk yasal tanımı, Roma’da ortaya çıktı ve "aleator" (şansa dayalı oyunlar) olarak isimlendirildi.
• Bugün slot makinelerinin ilk prototipi 1891’de Brooklyn, New York’ta yapıldı; ilk makineler çan ve kalp sembollerine sahipti.
• Kumarhanelerdeki çiplerin ilk kullanılma sebebi oyuncuların harcadıkları gerçek parayı unutup daha fazla harcamaya yatkın olmalarıydı.
• İlk online bahis sitesi Intertops, 1996’da kuruldu. O günden beri internetteki bahis sitesi sayısı on binleri aştı.

Kumarı kim icat etti sorusunun tek bir cevabı yok; bu, insanlık kadar eski bir merak ve oyun biçimi. Dikkat etmek gerek: Oynarken kontrolü kaybetmek kolay, kazanma hayaliyle kaybedilenler çoğu zaman haber olmuyor.

Ama şunu da eklemeden geçmeyeyim: Dünyadaki bütün devletlerin şans oyunlarına bu kadar ilgi göstermesinin en büyük sebebi, bu piyasanın büyüklüğü. Statista verilerine göre, 2023 yılında kumar piyasasının toplam geliri 550 milyar doları geçti. Bu da demek oluyor ki, insanların şansa karşı duyduğu heyecan hiç bitmiyor.